Wat is het Right to Challenge (Uitdaagrecht)?

Gemeenten kunnen het Right to Challenge bijvoorbeeld inzetten als praktische invulling van de participatiegedachte uit de Omgevingswet. Inwoners krijgen niet alleen inspraak, maar ook de kans om zelf verantwoordleijkheid te nemen voor de uitvoering.

Waar komt het Right to Challenge vandaan?

De oorsprong van het Right to Challenge ligt in Engeland. Het is een onderdeel van de Localism Act uit 2011, een wet die ‘buurtrechten’ een vaste plek binnen de publieke sector geeft. De belangrijkste les vanuit Engeland is dat het Right to Challenge alleen goed werkt als overheden anders leren kijken naar maatschappelijke initiatieven én deze goede ondersteuning bieden. 

Ook in Nederland is de omgang met burgerparticipatie en maatschappelijke initiatieven voor gemeenten een steeds belangrijker thema. Gemeenten willen aansluiten bij de energie van de samenleving en zijn zich er steeds meer van bewust dat initiatief en zeggenschap in toenemende mate bij de samenleving en het individu liggen.

Wat zijn de voordelen van het Right to Challenge?

Het Right to Challenge biedt verschillende voordelen: 

• Meer maatwerk binnen duidelijke kaders: inwoners kunnen oplossingen bedenken die beter passen bij hun buurt, zolang ze voldoen aan de afgesproken kwaliteit en normen. 
• Snellere en slimmere uitvoering: inwoners kennen hun omgeving goed en weten vaak wat wel en niet werkt. 
• Ruimte voor technische en sociale vernieuwing: nieuwe ideeën of werkwijzen krijgen een kans. 
• Kansen voor maatschappelijk verantwoorde partijen: sociale ondernemingen, coöperaties en andere maatschappelijke organisaties krijgen de ruimte om hun kennis en betrokkenheid in te zetten voor publieke taken. 
• Groter draagvlak en betere samenwerking: als mensen zelf meedoen, groeit het vertrouwen , het eigenaarschap en de samenwerking tussen inwoners en overheid. 

Hoe pas je het Right to Challenge toe?

Het Right to Challenge kan op twee manieren worden toegepast: binnen bestaande vrijstellings- of ontheffingsmogelijkheden of via nieuw beleid.  

Belangrijk daarbij is dat het Right to Challenge alleen van toepassing is op uitvoerende taken zonder publiekrechtelijk gezag, zoals beheer, onderhoud of dienstverlening. Het is niet bedoeld voor taken met wettelijk gezag, zoals vergunningverlening, toezicht en handhaving. 

Je kunt het dus wél toepassen als een bewonersgroep het groenonderhoud in hun straat wil overnemen en daarvoor een plan hebben gemaakt om het biodiverser en goedkoper te doen. Het Right to Challenge is niet toepasbaar  als inwoners zelf boetes willen uitdelen voor zwerfafval of hondenpoep in de buurt. 

We hebben vijf vuistregels opgesteld om het Right to Challenge toe te passen binnen je gemeente: 

• Goedkoper of even duur: het plan van inwoners is minstens even goedkoop of goedkoper dan de huidige uitvoering. 
• Méér maatschappelijke rendement: het initiatief levert extra sociale of maatschappelijke waarde op. 
• Niet commercieel: het Right to Challenge is bedoeld voor inwoners, niet voor commerciële partijen. 
• In plaats van: inwoners nemen een bestaande gemeentelijke taak over, er wordt niet iets nieuws bedacht. 
• Beter kan ook: inwoners kunnen ook alleen een beter plan indienen, zonder de uitvoering over te nemen. 

Deze vuistregels zijn gebaseerd op ervaringen bij tien gemeenten; lees meer in het artikel Vijf vuistregels voor het Right to Challenge. 

Welke aandachtspunten en uitdagingen zijn er bij het toepassen van het Right to Challenge?

Het toepassen van het Right to Challenge vraagt om een andere manier van samenwerken tussen overheid en inwoners. Daarbij ontstaan in de praktijk een aantal terugkerende uitdagingen: 

• Complexiteit en voorbereiding: een challenge vraagt veel afstemming over taken, verantwoordelijkheden en budget. Het proces kost tijd en vraagt om duidelijke afspraken. 
• Kennis en capaciteit bij inwoners: inwoners hebben niet altijd de kennis en middelen om een taak goed over te nemen. Goede begeleiding en ondersteuning zijn belangrijk. 
• Balans tussen professionele eisen en maatschappelijke waarde: inwoners werken vaak met passie, maar niet altijd volgens dezelfde kwaliteitsnormen als professionele organisaties. Gemeenten moeten kunnen beoordelen wanneer goed genoeg ook écht goed genoeg is. 
• Juridische en financiële risico’s: als er iets misgaat moet vooraf duidelijk zijn wie daarvoor verantwoordelijk is. 
• Bestendigheid: veel initiatieven starten enthousiast, maar vallen na een tijdje stil door verloop of tijdgebrek. Het is belangrijk om structurele afspraken te maken en goed op te volgen. 

Meer weten?
Wil je met ons verder praten over het Right to Challenge in jouw gemeente? Neem contact met ons op.