Wat is een participatieverordening?

De plek van de participatieverordening in het beleidsproces

Een participatieverordening staat niet op zichzelf. Het is één van de instrumenten waarmee decentrale overheden invulling geven aan participatie. Samen met andere wetten en beleidsdocumenten vormt het een geheel dat bepaalt waarom participatie nodig is en hoe het wordt georganiseerd.

De Omgevingswet legt vast dát participatie belangrijk is en verplicht overheden om uit te leggen hoe zij inwoners betrekken bij plannen en besluiten.

De participatieverordening vertaalt deze verplichting naar lokale en praktische afspraken. In de verordening staat wanneer participatie wordt ingezet, wie kan deelnemen en hoe de inbreng van inwoners wordt verwerkt en teruggekoppeld. Hierdoor ontstaat duidelijkheid voor zowel inwoners als beleidsmakers en wordt participatie consistenter en eerlijker georganiseerd.

In de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden de keuzes uit de participatieverordening toegepast op concrete beleidsopgaven en ruimtelijke projecten.

Een participatieverordening is meer dan een juridisch document. Het helpt overheden om:

• transparant te zijn over hoe zij participatie vormgeven
• verwachtingen te verduidelijken voor inwoners, initiatiefnemers en bestuurders
• misverstanden en conflicten te voorkomen, doordat het proces vooraf helder is
• betere en beter gedragen besluiten te nemen, doordat inbreng gestructureerd wordt meegenomen
• gelijkwaardigheid te vergroten, omdat dezelfde uitgangspunten voor iedereen gelden

Met de participatieverordening wordt participatie dus niet alleen een verplicht onderdeel van de Omgevingswet, maar ook een hulpmiddel voor beter beleid en een betere samenwerking tussen overheid en samenleving.

Wat staat er in een participatieverordening?

Elke overheid maakt haar eigen keuzes over de invulling van een participatieverordening, maar veel van deze verordeningen lijken in de basis op elkaar. Ze sluiten vaak aan bij de opzet van de VNG Model Participatieverordening 2024.

In een participatieverordening staat onder andere:

1. Wanneer participatie wordt ingezet
   Bij welke plannen of besluiten inwoners worden betrokken.
2. Wie kan meedoen
   Welke inwoners, ondernemers, organisaties of andere betrokkenen kunnen deelnemen. Vaak staat er ook in hoe de overheid deelname toegankelijk maakt voor verschillende groepen.
3. Hoe participatie eruitziet
   De manieren waarop inwoners kunnen meedenken, zoals gesprekken, bijeenkomsten, enquêtes of digitale participatie. De VNG-modelverordening biedt hiervoor verschillende voorbeelden.
4. In welke fasen participatie plaatsvindt
   Niet alleen tijdens de voorbereiding van beleid, maar, zoals de wet vraagt, ook tijdens de uitvoering en evaluatie.
5. Hoe de inbreng wordt verwerkt
   Hoe de overheid omgaat met reacties, welke afwegingen worden gemaakt en hoe dit wordt teruggekoppeld aan inwoners.
6. Het uitdaagrecht
   Sommige participatieverordeningen nemen het uitdaagrecht (right to challenge) op. De VNG-modelverordening biedt de mogelijkheid om dit op een duidelijke manier vast te leggen.

Meer weten over inwonersparticipatie en participatieverordeningen?

Spectrum denkt graag mee over het opstellen of actualiseren van een participatieverordening, maar ook over het organiseren van inwonersparticipatie in de praktijk. Onze aanpak is altijd maatwerk: we sluiten aan bij de lokale context, kiezen passende werkvormen en begeleiden processen van voorbereiding tot evaluatie.

Wil je een indruk krijgen van hoe wij werken? Onze pagina met methodieken laat zien welke aanpakken wij regelmatig inzetten in participatieprocessen en hoe we samen met opdrachtgevers tot gedragen oplossingen komen. Op de pagina projecten vind je voorbeelden van hoe dit er in de praktijk uitziet.