Participatie onder de Omgevingswet

De Omgevingswet schrijft voor dat inwoners vroegtijdig betrokken moeten worden bij besluiten over bijvoorbeeld een nieuw omgevingsplan, een wijziging van een programma of het herinrichten van een gebied. Denk aan het opstellen van een omgevingsvisie, het wijzigen van een omgevingsplan, of het ontwikkelen van een omgevingsprogramma. In al deze gevallen moeten gemeenten inwoners vroegtijdig betrekken bij de besluitvorming. Participatie onder de Omgevingswet is geen vrijblijvende inspraak meer, maar een integraal onderdeel van besluitvorming. 

Met de invoering van de Omgevingswet op 1 januari 2024 is er veel veranderd in hoe we samen keuzes maken over onze leefomgeving. Deze wet bundelt en vereenvoudigt regels over de fysieke leefomgeving, met als doel: sneller tot besluiten komen, lokaal maatwerk mogelijk maken en een betere balans vinden tussen benutten en beschermen van onze ruimte. Inwoners, bedrijven en overheden worden nadrukkelijker geacht sámen te werken.

Wat is participatie onder de Omgevingswet?

Participatie onder de Omgevingswet betekent: inwoners, ondernemers en andere belanghebbenden vroegtijdig betrekken bij de ontwikkeling van beleid, plannen en projecten. De rol van inwoners is verschoven van inspraak achteraf naar meedenken vooraf. Daarmee ontstaat ruimte voor dialoog, betere plannen en meer draagvlak. 

Deze vorm van bewonersparticipatie is vormvrij: gemeenten en initiatiefnemers bepalen zelf hoe ze participatie organiseren. Dat vraagt om duidelijke keuzes, passende werkvormen en een aanpak die per fase verschilt:

• Initiatieffase: verkennen van ideeën en belangen; 
• Planvormingsfase: meedenken over mogelijke oplossingen; 
• Besluitvormingsfase: afwegen en verantwoorden van keuzes; 
• Uitvoeringsfase: betrokken blijven bij de uitvoering. 

Waarom is participatie belangrijk voor gemeenten én initiatiefnemers?

Participatie is niet alleen verplicht, het is ook strategisch verstandig. Wie tijdig bewoners betrekt: 

• voorkomt weerstand en vertraging; 
• verzamelt waardevolle kennis over de lokale context; 
• vergroot de kans op breed gedragen en uitvoerbare plannen. 

In een goed ingericht participatietraject ontstaan betere afwegingen, sterkere plannen en duurzamer beleid. Dat geldt voor overheden, maar ook voor initiatiefnemers van bijvoorbeeld bouw-, milieu- of natuurprojecten. Meer weten over onze visie op participatie? Bekijk onze pagina over bewonersparticipatie of lees hoe we adviseren bij participatie onder de Omgevingswet. 

Wat valt er allemaal onder de Omgevingswet?

De Omgevingswet gaat over alle activiteiten in de fysieke leefomgeving, zoals: 

• Bouwactiviteiten (nieuwe woningen, verbouwingen); 
• Milieuactiviteiten (emissies, geluid, geur); 
• Wateractiviteiten (waterbeheer, dijken); 
• Natuuractiviteiten (natuurontwikkeling, bescherming); 
• Infrastructuuractiviteiten (wegen, bruggen); 
• Cultureel erfgoed (behoud, aanpassing); 
• Ruimtelijke ordening (omgevingsvisies, plannen). 

Voor gemeenten geldt dat zij verplicht participatie moeten toepassen bij het vaststellen van een omgevingsvisie, een omgevingsplan en een omgevingsprogramma. Daarnaast kan de gemeenteraad participatie verplicht stellen bij buitenplanse omgevingsplanactiviteiten. Voor initiatiefnemers is participatie niet verplicht bij binnenplanse activiteiten, maar gemeenten kunnen hen daar wél toe stimuleren. 

Duurzame keuzes maak je samen

De Omgevingswet is bedoeld om besluiten sneller en zorgvuldiger te nemen, met oog voor lokale waarden én de toekomst. Zulke integrale keuzes vragen om een breed draagvlak. Participatie zorgt ervoor dat plannen niet alleen juridisch kloppen, maar ook maatschappelijk resoneren. Door inwoners vanaf het begin te betrekken, voorkom je verrassingen en bouw je aan plannen die sterker en toekomstbestendiger zijn. 

Hoe Spectrum ondersteunt bij participatie onder de Omgevingswet

Bij Spectrum geloven we in de kracht van samenwerking en integraal werken. De uitgangspunten van de Omgevingswet sluiten daar naadloos op aan: 

• minder bureaucratie; 
• meer ruimte voor lokaal maatwerk; 
• inwoners die écht betrokken zijn bij besluitvorming. 

Toch is de praktijk vaak weerbarstig. Want hoe geef je als gemeente, provincie of waterschap participatie vorm op een manier die werkt, past bij jouw context én bij de gemeenschap? Daar helpen wij bij. Met werkvormen als Deep Democracy en socratische gesprekken maken we samen helder: 

• welke rollen er zijn; 
• welke belangen spelen; 
• wat de echte keuzeruimte is. 
• Altijd met ruimte voor maatwerk. Wat werkt in de ene kern, vraagt soms iets anders in de andere. Niet alles hoeft gelijk te zijn, zolang het maar gelijkwaardig voelt. 

Bekijk ook onze projecten om te zien hoe we participatie in de praktijk vormgeven.